چکیده
مصرف روز افزون چوب در جهان و عدم توانایی منابع جنگلی برای تامین این نیازها، صاحبان صنایع را بر آن داشت تا به دنبال جایگزینی ارزان قیمت جهت تامین ماده اولیه کارخانجات خود باشند. با توجه به اینکه غنی ترین منبع کره زمین سنگ است و بیشترین سنگی که روی کره زمین موجود است، سنگ پایه آهکی است، که می توان کربنات کلسیم را از آن استخراج کرد. محصولات حاصل از منابع سنگی که کاغذ سنگی نامیده می شوند علی رغم ویژگی های خوب از آن جمله، یک نواختی، لطافت و زیبایی خیره کننده، ضد آب بودن، ضد جویده شدن توسط جوندگان و مقاوم در برابر آتش سوزی و غیره با چالش هایی مثل مشکلات ناشی از حساسیت در نام گذاری این صنعت، عدم ارتباط و تعامل مناسب صنعت با دانشگاه، کیفیت ماده اولیه و موضوع بازیافت مواجه می باشد که بایستی توجه خاصی به آن شود تا با چاره اندیشی و حل مشکلات پیش رو، این صنعت نوپا در مسیر توسعه خود قرار گیرد و شاهد شکوفایی آن باشیم.
- مقدمه
الیاف سلولزی ماده های طبیعی هستند که از گیاهان چوبی و غیر چوبی به دست می آیند. این ماده دوستدار محیط زیست و تجدید پذیر در سطح وسیعی در صنایع خمیر و کاغذ مورد استفاده قرار می گیرد. به دلایل مختلفی از آن جمله افزایش جمعیت، صنعتی شدن و افزایش رفاه اجتماعی منجر به افزایش مصرف روز افزون کاغذ و فرآورده های سلولزی و در پی آن ایجاد فشار بیش از حد بر جنگل به عنوان منبع اصلی تامین کننده ماده اولیه برای این صنایع چوب و کاغذ، منجر به گسترش تخریب جنگل ها و اثر سوء زیست محیطی می شود که لزوم توجه و اهتمام به صرفه جویی جهت نیل به باهداف توسعه پایدار را ضروری کرده است. در همین راستا حفظ و صیانت از منابع طبیعی و محیط زیست یکی از سیاست های اصلی و مهم دولت ها بوده که بر اجرای آن تاکید خاص می شود و هر روزه مقررات زیست محیطی مختلفی وضع گردیده و روز به روز سخت گیریهای شدیدتری اعمال می شود. یکی از این سیاست ها در سالهای اخیر ایده تنفس جنگل می باشد که از طرف سازمان جنگل ها ابلاغ و تکلیف شده است که در این برنامه قطع بهره برداری چوبی از جنگل به عنوان اصل ارائه شده است که این مساله تبعات متعددی را از جمله خالی ماندن ظرفیت واحدهای تولیدی به دلیل کمبود مواد اولیه، خروج مقادیر فراوان ارز از کشور جهت واردات ماده اولیه و محصولات وابسته، افزایش قیمت به علت بهم خوردن تعادل عرضه و تقاضا در بازار می تواند برای صنایع خمیر و کاغذ کشور در پی داشته باشد و می تواند توسعه واحد های چوبی و کاغذ را با چالش های عدیده ای مواجه سازد. به همین منظور، این صنایع جهت ادامه حیات به دنبال یافتن مواد اولیه مناسب و پایدار می باشند.
در این میان، الیاف معدنی به دلیل ویژگی هایی که دارد از جمله فراوانی و قیمت مناسب مورد توجه قرار گرفته است؛ که می تواند علاوه بر بخشی از ماده اولیه صنایع کاغذ سازی را در راستای وابستگی به منابع جنگلی و توسعه پایدار قرار گیرد. از ۴۰ سال پیش کامپوزیت های چوبی که از ضایعات چوب مانند آرد چوب و مواد پلیمری مانند پلی اتیلن و پلی پروپیلن به عنوان تخته های فشرده ساخته و به بازار عرضه می شوند که خود ایده و الگویی برای تولید ورق های سنگی شد. ورقه های سنگی که با اسم های دیگری همچون کاغذ معدنی، کاغذ سنگ مرمر، کاغذ معدنی غنی شده نیز شناخته می شود، محصولی شبیه کاغذ است که ماده اصلی تشکیل دهنده آن کربنات کلسیم در امتزاج با پلی اتیلن پرچگال می باشد اولین بار در دهه ۱۹۹۰ میلادی توسط شرکت تایوانی Lung Meng Tech Co. توسعه یافت و تا در ۴۰ کشور جهان ثبت اختراع گردیده است که در آن ها با نام هایی همچون MIST Paper, Parax Paper, Terraskin, ViaStone, Kampier, EmanaGreen, Rockstock, Pixz Printing به بازار عرضه گردیده است.
با توجه به اینکه غنی ترین منبع کره زمین سنگ است و بیشترین سنگی که روی کره زمین موجود است پایه آهکی است، که می توانیم کربنات کلسیم را از آن استخراج کنیم. اطرفا ایران هم که مملو از سنگ هایی است که پایه آهکی دارند و به همین دلیل کشور ما کارخانه های سیمان زیادی دارد. بنابراین استفاده از آن برای ما بسیار مناسب خواهد بود. همان طور که ذکر گردید از طرفی در ساخت این ورق ها مواد پلی پروپیلن و پلی اتیلن بوده که به راحتی در بازار پیدا می شود. بنابراین تامین ماده اولیه در ایران مشکلی نخواهد داست. به همین خاطر است این صنعت در ایران طرفدار زیادی پیدا کرده و اولین خط تولید کانتینیوس در ایران و خاورمیانه و همچنین بزرگ ترین ظرفیت تولیدی کشورمان در این صنعت متعلق به شرکت پترونیکان می باشد.
۲. تفاوت کاغذ سنگی با کاغذ معمولی
کاغذهای معمولی به دلیل وجود الیاف کوتاه و بلند دارای خلل و فرج زیادی در سطح می باشند ولی در ورقه های سنگی به دلیل استفاده از ماده همسان ساز (Compatibilizer) که با یکنواخت و همگن ساختن ساختار ورقه باعث می شود هیچ گونه خلل و فرجی در بافت ورقه دیده نشود که این ویژگی خاصی را از جمله ضد آب بودن، لطافت و زیبایی خیره کننده، ضد جویده شدن توسط جوندگان و مقاوم در برابر آتش سوزی را به ورق تولیدی می دهد. (Shu-Mei dal.2011, Xueqin 2003)
۳. ویژگی صنعت تولید کاغذ سنگی
در پروسه تولید کاغذ سنگی هیچ گونه درختی قطع نمی شود، هیچ آبی مصرف نمی شود، و پسابی تولید نمی گردد؛ هیچ نوع اسیدی استفاده نمی شود و بخاطر سفید بودن ماده اولیه نیاز به استفاده از مواد سفید کننده نمی باشد که باعث آلودگی محیط زیست نمی شوند و به عنوان یک صنعت سبز و سازگار با محیط زیست تلقی می شود.
۴. چالش های صنعت کاغذ سنگی
صنعت نوپای کاغذ سنگی علی رغم اقبال و توجهی که از بدو ایجاد به آن شده است و روز به روز در حال گسترش می باشد با چالش هایی روبرو می باشد که بایستی در این خصوص چاره اندیشی کرد تا بتواند در ریل توسعه و گسترش قرار گیرد. در ذیل به تعدادی از چالش های آن اشاره می شود:
۴-۱. حساسیت در نام گذاری این صنعت
بسیاری از متخصصین صنعت سلولزی حساسیت زیادی در خصوص نام گذاری این صنعت به عنوان کاغذ سنگی دارند و در بیان آن اعلام می دارند فقط محصولاتی که از الیاف لیگنوسلولزی استفاده شده باشد کاغذ نامیده می شود. در این خصوص لازم است به دو نکته توجه داشت: اولا با عنایت به اینکه صنعت خمیر و کاغذ از یک طرف با تقاضای روز افزون مواجه می باشد و از طرف دیگر با کمبود مواد اولیه مواجه می باشداین صنعت با هر نامی می تواند در جهت این مشکل حرکت کند و بسیاری از مشکلات این صنعت را برطرف نماید؛ ثانیا همانند سایر صنایع مثل آلومینیوم، فولاد و غیره می توان محصولات حاصل این صنعت را به عنوان کاغذ سنگی نامید تا حساسیت در خصوص نام گذاری این صنعت برطرف گردد.
۴-۲. عدم ارتباط و تعامل مناسب صنعت با دانشگاه
با توجه به نوپا بودن صنعت کاغذ سنگی و نگرانی ها در خصوص بازار و رقبا، اکثر واحدهای فعال در این زمینه هیچ گونه ارتباطی با دانشگاه ندارند و بسیار بسته عمل می کنند. از طرف دیگر دانشگاهیان مرتبط با این صنعت به دلیل حساسیت های خاص خود که در قسمت بالا به آن اشاره شد چندان تمایل به ارتباط و پژوهش در این زمینه ندارند. لازم است جهت توسعه پایدار در این صنعت، دو طرف محدودیت های خود را کنار گذاشته و با همراهی و همیاری خوب خود این صنعت نوپا را در ریل صحیح توسعه قرار دهند و شاهد شکوفایی آن باشیم.
۴-۳. کیفیت ماده اولیه
علی رغم اینکه گفته می شود کشور ما غنی از منابع سنگ آهکی می باشد که در استخراج کربنات کلسیم می توان از آن استفاده نمود ولی بنابر نظر دکتر جهان لتباری، منابع سنگی با کیفیت مناسب کشور برای این منظور محدود می باشد و لازم است نیاز کشور به واردات تامین شود که این موضوع هم می تواند تامین ماده اولیه را با محدودیت مواجه نماید و هم تاثیر روی قیمت تمام شده داشته باشد که به تبع آن رقابت پذیری این محصولات را با کاغذهای معمولی تحت شعاع خود قرار دهد.
۵. نتیجه گیری:
جنگل به عنوان تامین کننده منبع اولیه اصلی برای صنایع خمیر و کاغذ قادر به تامین نیازهای رو به رشد این صنایع نیستند. واحدهای تولیدی تلاش خود را در استفاده از منابع جایگزین دیگر متمرکز کرده اند. با توجه به اینکه غنی ترین منبع کره زمین سنگ است و بیشترین سنگی که روی کره زمین موجود است سنگ پایه آهکی است، که می توان کربنات کلسیم را از آن استخراج کرد. محصولات حاصل از منابع سنگی که کاغذ سنگی نامیده می شوند، علی رغم ویژگی های خوب آن از جمله یکنواختی، لطافت و زیبایی خیره کننده، ضد آب بودن، ضد جویده شدن توسط جوندگان و مقاوم در آتش سوزی و پارگی با چالش هایی مثل مشکلات ناشی از حساسیت در نام گذاری این صنعت، عدم ارتباط و تعامل مناسب صنعت با دانشگاه، کیفیت ماده اولیه و موضوغ بازیافت مواجه می باشد که بایستی توجه خاصی به آن شود تا با چاره اندیشی و حل مشکلات پیش رو، این صنعت نوپا در مسیر توسعه خود قرار گیرد و شاهد شکوفایی آن باشیم.
مراجع
جلالی ترشیزی، ح و اسلامی اندارگلی، ف. ۱۳۹۳. مقدمه ای بر کاربرد الیاف معدنی در کاغذ سازی. دومین همایش ملی فناوری نوین در صنایع چوب و کاغذ.
جهان لتیباری ا، ۱۳۹۶ ارتباط شخصی
عزیزی موصلو ا، ۱۳۹۶. فرآیند ریتر برای انبار باگاس همایش ملی دانش و نوآوری در صنعت چوب و کاغذ با رویکرد زیست محیطی ۲۹ و ۳۰ آذرماه، کرج ایران.
عزیزی موصلو ا، و رضایتی چرانی پ، ۱۳۹۶ معرفی پسماند حاصل از هرس درخت کنوکارپوس برای صنایع خمیر و کاغذ ملی کشور دانش و نوآوری در صنعت چوب و کاغذ با رویکرد زیست محیطی، ۲۹ و ۳۰ آذرماه، کرج ایران
غفار زاده ملاباشی ا، ۱۳۹۵. کاهش آلایندگی های زیست محیطی ناشی از سوزاندن پسماندهای کشاورزی با مصرف کاه و کلش گندم در تولید خمیر کاغذ، مجله مطالعات منابع طبیعی، محیط زیست و کشاورزی
قهری س. فضلی ر. رفیقی ع. ۱۳۸۷. بررسی تامین و واردات چوب در یک دوره پنج ساله. اولین همایش ملی تامین مواد اولیه صنایع چوب و کاغذ کشور – گرگان.
نوروزی ا. ۱۳۸۷. چالش های فرآوری صنایع چوب و کاغذ کشور و راههای برون رفت از آن. اولین همایش ملی تامین مواد اولیه صنایع چوب و کاغذ کشور – گرگان.
Azizi Mossello, A. Jalaluddin, H. Fallah Shamsi, S. Resalati, H. Paridah, M. T. Rushdan, I. and Ainun, Z. M. (2010) A review of literatures related to kenaf as a alternative for pulpwoods.
Chris A. 2016. Life Cycle Assessment of Stone Paper, Polypropylene Film, and Coated Paper for Use as Products Labels. MS Thesis at University of Michigan.
https://fa.wikipedia.org
Shu-Mei, W. Hong-qi, D. Xu, L. Ting, L (2011). Infuence of Wollastonite fiber on the properties of hand-sheets. China Pulp & Paper Industry. www.cnki.com.cn
www.irna.com/fa/Newspage.23/10/1385-10:54
Xueqin, W (2003). Modification of Sepiolite and it’s Appilication Research Status. China Non-metallic Mining Industry Herald.
